'Hommage aan Marten Toonder' herrijst bij Markthal

Manuel Kneepkens - Noordermaasberichten
Nummer 94 - 14 april 2017

Ode aan Marten Toonder – het Bommelding

Het zijn heuglijke tijden voor Tom Poes- en Heer Bommel-fans, meent Manuel Kneepkens

Allereerst is er momenteel de uitgebreide Tom Poes en Heer Bommel-tentoonsteling in STRIPS, ‘het museum voor het beeldverhaal’ aan de Wijnhaven (Wijnbrugstraat 5).
Tal van nooit eerder vertoond materiaal valt er te zien. Uiteraard ook beelden uit de animatiefilm ‘Als je begrijpt wat ik bedoel’ (het avontuur van heer Bommel met Zwelgje de Zwelgbast) én het fameuze TV-interview dat Adriaan van Dis in de jaren tachtig had met Marten Toonder. En natuurlijk originele stroken van de krantenstrip ‘De avonturen van Tom Poes’ ooit in de De Telegraaf begonnen en later succesvol voortgezet in Volkskrant en NRC-Handelsblad. Ter gelegenheid van de tentoonstelling is een prachtig uitgegeven boek verschenen over het reilen en zeilen van de Marten Toonder studio en het maken van de ‘Tom Poes en Heer Bommel’-strip in het bijzonder: Rob van Eijck & Rob van der Nol: ‘Tom Poes en Heer Bommel 75 jaar literaire lotgevallen’.

Zo mogelijk nog heuglijker is het feit dat nu eindelijk het monument ‘Hommage aan Marten Toonder‘, bijgenaamd ‘het Bommelding’, terugkeert en wel op 2 mei aanstaande, tegenover de Markthal, ongeveer waar het eerst gestaan heeft. Oorspronkelijk was die terugplaatsing gepland voor Februari 2016, maar… in Februari 2017 was het er nog steeds niet!.
Verontruste stripliefhebbers hingen bij mij de aan de telefoon. Dat komt omdat het monument een uitwerking is van een door mij namens de Stadpartij Rotterdam ingediende motie om Marten Toonder, van geboorte Rotterdammer, de eer te bewijzen ‘die past bij een Heer van Stand’. Op de idee voor het indienen van die motie kwam ik door een curieus gegeven in de laatste ‘Tom Poes en Heer Bommel’- strip: Het Einde van eindeloos. Daar treedt… een wethouder Kneep² op en niet in gunstige zin. Hij wil Slot Bommelstein afbreken… Laat ik het zo zeggen, dat heb ik mij, als ‘raadslid Kneep’ aangetrokken. Die motie is toentertijd met algemene stemmen aangenomen. Een zeldzaamheid in de Raad van Rotterdam!
Dus heb ik mij tot de gemeenteraad (Judith Bokhove) en vervolgens tot het CBK, verantwoordelijk voor de terugplaatsing, gewend. Het zou mei worden, zo werd mij meegedeeld. ‘Bedoelt u 2 mei, de geboortedatum van Marten Toonder?’ ‘Is dat zo, is dat de geboortedatum? Goed dat u dat zegt…Dan doen we dat toch 2 Mei’.³

Waarvan akte.

Misschien ten overvloede:het monument is vervaardigd door vier jonge Rotterdamse beeldende kunstenaars, die zich de Artoonisten noemen. Uit die naam blijkt al dat zij zich laten inspireren door ‘de strip’, een combinatie van woord en tekening die met name door toedoen van Toonder tot een ware kunstvorm verheven is.
Uitgangspunt van het monument is Rommeldam, woonplaats van Tom Poes en Heer Bommel, een havenstad, waarin het vooroorlogse Rotterdam, de stad van Toonders jeugd, duidelijk te herkennen valt.
‘Rommeldam’ is bij Toonder vooral een miniatuur van onze samenleving waarin hij moeiteloos zijn (satirische) maatschappijkritiek kwijt kan. Binnen die maatschappij stelt hij vier (geestes)­krachten nadrukkelijk aanwezig: de poëzie, de politiek, de wetenschap en de beeldende kunst. Allen hebben als onderlaag de wereld van de magie. Toonder is in hoge mate een adept van Carl Gustav Jung.

Van alle vervolgverhalen uit de Toonder-studio (Kappie, Panda, Koning Hollewijn, etc.) zijn de avonturen van Heer Bommel & Tom Poes verreweg het bekendst.
Ook bij Toonder zelf zijn ze favoriet. Dat valt te concluderen uit het feit dat Toonder zich in jaren zestig uit de zakelijke leiding van de Toonder-studio terugtrok om zich - in Ierland – geheel te gaan toeleggen op een nieuwe reeks Tom Poes-verhalen (in feite Heer Bommel-verhalen).
Individueel heeft iedere Artoonist één van de vier krachtvelden in de Bommelmaatschappij in een figuur in het monument uitgedrukt.

a) Poëzie.
Religie is geen onderwerp in Rommeldam. In plaats daarvan zijn mompelende profeten en onechte poëten alom aanwezig. Een van die poëtasters is Markies de Cantecleer. Hij draagt graag te pas en te onpas gedichten voor, maar zijn gedrag is verre van poëtisch. Het is een ijdel, onnozel haantje dat zich gemakkelijk sturen laat door de Magiër van het Kwaad Hocus P. Pas.

b) Politiek
De politiek is in Rommeldam zéér aanwezig. Er is sprake van een ‘vermolmd democratisch bestel’ onder leiding van een in feite voor het leven benoemde burgemeester, de heer Dickerdack. Wie in deze stripfiguur een combinatie van de Rotterdamse burgervaders Peper en Opstelten meent te ontwaren, kan het wel eens bij het rechte einde hebben.

c) Wetenschap.
Hier is gekozen voor Professor Sickbock. Een figuur die overigens bij Toonder meer de gewetenloosheid van zekere wetenschappers symboliseert dan de (proefondervindelijke) wetenschap zelf. De goede wetenschapper is in de strip Professor Prlwytzkofski.

d) De Beeldende Kunst.
Gesymboliseerd door de schilder Terpen Tijn. Een mens die volmaakt lak heeft aan de maatschappij en enkel leeft voor zijn kunst. Net als zwangere vrouwen eet hij het liefst augurken. Terpen Tijn staat dan ook voor de oerkracht van de menselijke scheppingsdrift.

Maar waar zijn in dit geheel Tom Poes en heer Bommel gebleven, zullen ‘de oplettende lezertjes’ vragen. Welnu, het monument bestaat behalve uit de bovenstaande bronzen figuren uit een klavervormige bank met in het midden een zes meter hoge obelisk, bekroond met een gevleugelde wereldbol. Die wereldbol is geel met rode meridianen, een duidelijke referentie aan de jas van heer Bommel.
Want ‘Bommel’ is in de wereld van zijn strip in feite niets ander dan de speelbal van zijn lot. Alles overkomt hem. Tegenover zijn vaak bizarre wederwaardigheden staat hij volmaakt weerloos. ‘Tom Poes, verzin een list!’ kreunt hij dan. Gelukkig staat zijn vriendje boven op die geelrode bol. In de Bommelstrips is immers het de integere, pientere en immer trouwe Tom Poes die uiteindelijk het gevaar, dat zijn vriend, en vaak heel Rommeldam bedreigt, weet af te wenden. Tom Poes staat voor Redelijkheid en Betrouwbaarheid, kortom voor alles, waaraan het in de hedendaagse Nederlandse politiek, die van de stad Rotterdam niet uitgezonderd, nogal eens ontbreekt.

Maar eind goed, al goed! Het Marten Toonder–monument komt terug!
En daarvoor kunnen wij Rommeldammers alias Rotterdammers alleen maar dankbaar zijn.

¹ STRIPS! Museum voor het beeldverhaal, Wijnbrugstraat 5, 3011 XW , Rotterdam tel. 06 83 21 17 141. Open: dinsdag-zaterdag 10.30 – 17.30 uur. De tentoonstelling ‘Tom Poes en Heer Bommel 75 jaar literaire lotgevallen’ loopt tot 28 mei

² Wethouder Kneepstraat. Naam van een straat in de aan te leggen nieuwbouwwijk Buitenrommel, waarvoor o.a. slot Bommelstein diende afgebroken. Ook: Nieuwe Wethouder Kneepstraat. Het is opvallend dat het Rotterdamse gemeenteraadslid Manuel Kneepkens het initiatief nam tot het oprichten van een monument voor Marten Toonder. Het werd door Marten Toonder persoonlijk onthuld op 12 juli 2002, ter gelegenheid van zijn negentigste verjaardag (op 2 mei). Het Monument bevindt zich bij het station Blaak. lemma in: Pim Oosterheert, Bommellexicon, Van Aamnaak tot Zwirkvlaai, Taal van Toonder uitgeverij Ton Pauw, Soest 2005, blz. 622

³ Op 2 Mei a.s. om 14 uur zullen de Artoonisten, de ontwerpers van het Marten Toonder monument, op feestelijke wijze Toonders meesterschap eren bij het teruggekeerde monument plaats: Verlengde Nieuwstraat ( ter hoogte van de Markthal).

Manuel Kneepkens

terug «